Sử là sách không những chỉ để ghi chép những công việc đã qua mà thôi, nhưng lại phải suy xét việc gốc ngọn, tìm tòi cái căn nguyên những công việc của người ta đã làm để hiểu cho rõ những vận hội trị loạn của một nước, những trình độ tiến hóa của một dân tộc. Chủ đích là để làm cái gương chung cổ cho người cả nước được đời đời soi vào đấy mà biết cái sự sinh hoạt của người trước đã phải lao tâm lao lực những thế nào, mới chiếm giữ được cái địa vị ở dưới bóng mặt trời này.
Người trong nước có thông hiểu những sự tích nước mình mới có lòng yêu nước yêu nhà, mới biết cố gắng học hành, hết sức làm lụng, để vun đắp thêm vào cái nền xã hội của tiên tổ đã xây dựng nên mà để lại cho mình. Bởi những lẽ ấy cho nên phàm dân tộc nào đã có đủ cơ quan và thể lệ làm cho một nước độc lập, thì cũng có sử cả. Nước Việt ta khởi đầu có sử từ đời nhà Trần, vào quãng thế kỷ thứ XIII. Từ đó trở đi nhà nào lên làm vua cũng trọng sự làm sử. Nhưng cái lối làm sử của ta theo lối biên niên của Tàu. nghĩa là năm nào tháng nào có chuyện gì quan trọng thì nhà làm sử chép vào sách. Mà chép một cách rất vắn tắt cốt để ghi lấy chuyện ấy mà thôi, chứ không giải thích cái gốc ngọn và sự liên can việc ấy với việc khác là thế nào.
Nhà làm sử lại là người làm quan, vua sai coi việc chép sử, cho nên dẫu thế nào sự chép sử cũng không được tự do, thường có ý thiên vị về nhà vua, thành ra trong sử chỉ cần chép những chuyện quan hệ đến nhà vua, hơn là những chuyện quan hệ đến sự tiến hóa của nhân dân trong nước. Vả, xưa nay ta vẫn chịu quyền chuyên chế, vẫn cho việc nhà vua là việc nước. Cả nước chỉ cốt ở một họ làm vua, cho nên nhà làm sử cứ theo cái chủ nghĩa ấy mà chép sử, thành ra sử đời nào cũng chỉ nói chuyện những vua đời ấy mà thôi. Bởi vậy xem sử ta thật là tẻ, mà thường không có ích lợi cho sự học vấn là mấy.
Sử của mình đã không hay, mà người mình lại không mấy người biết sử. Là vì cái cách học tập của mình làm cho người mình không có thể biết được sử nước mình. Bất kỳ lớn nhỏ, hễ ai cắp quyển sách đi học thì chỉ học sử Tàu,chứ không học sử nước nhà. Rồi thơ phú văn chương gì cũng lấy điển tích ở sử Tàu, chứ chuyện nước mình thì nhất thiết không nói đến. Người mình có ý lấy chuyện nước nhà làm nhỏ mọn không cần phải biết làm gì. Ấy cũng là vì xưa nay mình không có quốc văn, chung thân chỉ đi mượn tiếng người, chữ người mà học, việc gì cũng bị người ta cảm hóa, chứ tự mình thì không có cái gì là cái đặc sắc, thành ra thật rõ như câu phương ngôn: "Việc nhà thì nhác, việc chú bác thì siêng!" Cái sự học vấn của mình như thế, cái cảm tình của người trong nước như thế, bảo rằng lòng vì dân vì nước mở mang ra làm sao được?
Nhưng dẫu thế nào mặc lòng, nước ta đã có sử ta thì cũng có thể bởi đó mà biết được những sự đã qua ở nước ta, và có thể bởi đó mà khảo cứu được nhiều việc quan hệ đến vận mệnh nước mình từ xưa đến nay xoay vần ra làm sao. Hiềm vì sử nước ta thì làm bằng chữ Nho cả, mà chữ Nho thì từ rày trở đi chắc rồi mỗi ngày một kém đi. Hiện nay số người đọc được chữ Nho còn nhiều, mà trong nước còn không có mấy người biết được chuyện nước nhà, huống chi mai sau này chữ Nho bỏ không học nữa, thì sự khảo cứu về những việc quan hệ đến lịch sử nước mình sẽ khó biết bao nhiêu!
Nay nhân sự học ở nước ta đã thay đổi, chữ quốc ngữ đã phổ thông cả trong nước, chi bằng ta lấy tiếng nước nhà mà kể chuyện nước nhà, ta soạn ra bộ Việt Nam Sử Lược, xếp đặt theo thứ tự, chia ra từng thời đại, đặt thành chương, thành mục rõ ràng, để ai ai cũng có thể xem được sử, ai ai cũng có thể hiểu được chuyện, khiến cho sự học sử của người mình được tiện lợi hơn trước.
Bộ Việt Nam Sử Lược này, soạn giả chia ra làm 5 thời đại: Thời đại thứ nhất là Thượng Cổ thời đại, kể từ họ Hồng Bàng cho đến hết đời nhà Triệu. Trong thời đại ấy, từ chương thứ III, bàn về xã hội nước Tàu trước đời nhà Tần, phần nhiều là những chuyện hoang đường, huyền hoặc cả. Những nhà chép sử đời trước cũng theo tục truyền mà chép lại, chứ không có di tích gì mà khảo cứu cho đích xác. Tuy vậy, soạn giả cũng cứ theo sử cũ mà chép lại, rồi cũng phê bình một đôi câu để tỏ cho độc giả biết rằng những chuyện ấy không nên cho là xác thực.
Thời đại thứ nhì là Bắc Thuộc thời đại, kể từ khi vua Vũ Đế nhà Hán lấy đất Nam Việt của nhà Triệu, cho đến đời Ngũ Quí, ở bên ta có họ Khúc và họ Ngô xướng lên sự độc lập. Những công việc trong thời đại ấy, thì sử cũ của nước ta chép rất là sơ lược lắm. Vì rằng trong thời đại Bắc Thuộc, người mình chưa được tiến hóa, sự học hành còn kém, sách vở không có, cho nên về sau những nhà làm sử của ta chép đến thời đại này cũng không kê cứu vào đâu được, chỉ theo sử Tàu mà chép lại thôi. Vả, người Tàu lúc ấy vẫn cho mình là một xứ biên địa dã man, thường không ai lưu tâm đến, cho nên những chuyện chép ở trong sử, cũng sơ lược lắm, mà đại để cũng chỉ chép những chuyện cai trị, chuyện giặc giã, chứ các công việc khác thì không nói đến.
Thời đại Bắc Thuộc dai dẳng đến hơn một nghìn năm, mà trong thời đại ấy dân tình thế tục ở nước mình thế nào, thì bấy giờ ta không rõ lắm, nhưng có 1 điều ta nên biết là từ đó trở đi, người mình nhiễm cái văn minh của Tàu một cách rất sâu xa, dẫu về sau có giải thoát được cái vòng phụ thuộc nước Tàu nữa, người mình vẫn phải chịu cái ảnh hưởng của Tàu. Cái ảnh hưởng ấy lâu ngày đã trở thành ra cái quốc túy của mình, dẫu ngày nay có muốn trừ bỏ đi, cũng chưa dễ một mai mà tẩy gội cho sạch được. Những nhà chính trị toan sự đổi cũ thay mới cũng nên lưu tâm về việc ấy, thì sự biến cải mới có công hiệu vậy.
Thời đại thứ ba là thời đại Tự Chủ, kể từ nhà Ngô, nhà Đinh cho đến sơ-diệp nhà Hậu Lê. Nước mình từ thời đại ấy về sau là một nước dộc lập, tuy đối với nước Tàu vẫn phải xưng thần và chịu cống, nhưng kỳ thực là không ai xâm phạm đến cái quyền tự chủ của mình. Buổi đầu, nhà Đinh, nhà Lê mới dấy lên; còn phải xây đắp cái nền tự chủ cho vững bền, phải lo sửa sang việc võ bị để chống với kẻ thù nghịch, cho nên sự văn học không được mở mang lắm. Về sau đến đời nhà Lý, nhà Trần, công việc ở trong nước đã thành nền nếp, kẻ cừu địch ở ngoài cũng không quấy nhiễu nữa, lại có nhiều vua hiền tôi giỏi nối nhau mà lo việc nước, cho nên từ đó trở đi việc chính trị, việc tôn giáo và việc học vấn mỗi ngày một khai hóa ra, làm cho nước ta thành một nước có thế lực, bắc có thể chống được với Tàu, nam có thể mở rộng thêm bờ cõi. Nhà Lý và nhà Trần lại có công gây nên cái quốc hồn mạnh mẽ, khiến cho về sau đến đời Trần mạt, nhân khi họ Hồ quấy rối, người Tàu đã toan đường kiêm tính, người mình biết đồng tâm hiệp lực mà khôi phục lại giang sơn nhà. Kế đến nhà Lê, trong khoảng một trăm năm về buổi đầu, nước mình cũng có thể gọi là thịnh trị, nhất là về những năm Quang Thuận (1460-1469) và Hồng Đức (1470-1497), thì sự văn trị và võ công đã là rực rỡ lắm. Nhưng về sau gặp những hôn quân dung chúa, việc triều chính đổ nát, kẻ gian thần dấy loạn. Mối binh đao gây nên từ đó, người trong nước đánh giết lẫn nhau, làm thành ra nam bắc chia rẽ, vua chúa tranh quyền. Ấy thật là một cuộc biến lớn ở trong nước vậy.
Thời đại thứ tư là Nam Bắc phân tranh, kể từ khi nhà Mạc làm sự thoán đoạt cho đến nhà Tây Sơn. Trước thì nam Lê, bắc Mạc, sau thì Nguyễn nam, Trịnh bắc, sự cạnh tranh càng ngày càng kịch liệt, lòng ghen ghét càng ngày càng dữ dội. Nghĩa vua tôi mỏng mảnh, đạo cương thường chểnh mảng: nước đã có vua lại có chúa. Trong Nam ngoài Bắc mỗi nơi một giang sơn, công việc ở đâu, chủ trương ở đấy. Tuy vậy việc sửa đổi ở ngoài Bắc cũng có nhiều việc hay, mà việc khai khẩn trong Nam thật là ích lợi. Nhưng cuộc thành bại ai đâu dám chắc, cơn gió bụi khởi đầu từ núi Tây Sơn, làm đổ nát cả ngôi vua cùng nghiệp chúa. Anh em nhà Tây Sơn vẫy vùng không được 20 năm, thì bản triều nhà Nguyễn lại trung hưng lên, mà đem giang sơn về một mối, lập thành cái cảnh tượng nước Việt Nam ta ngày nay vậy.
Thời đại thứ năm là Cận Kim thời đại, kể từ vua Thế Tổ bản triều cho đến cuộc Bảo Hộ bây giờ. Vua Thế Tổ khởi đầu giao thiệp với nước Pháp Lan Tây để mượn thế lực mà đánh Tây Sơn. Nhưng về sau vì những vua con cháu Ngài đổi chính sách khác, nghiêm cấm đạo Thiên Chúa và đóng cửa không cho ngoại quốc vào buôn bán. Những đình thần thì nhiều người trí lự hẹp hòi, cứ nghiễm nhiên tự phụ, không chịu theo thời mà thay đổi. Đối với những nước ngoại dương, thì thường hay gây nên sự bất hòa, làm cho nước Pháp phải dùng binh lực để bênh vực quyền lợi của mình. Vì những chính sách ấy cho nên mới thành ra có cuộc Bảo Hộ.
Đại khái đó là những mục lớn trong những phần mà soạn giả đã theo từng thời đại để đặt ra. Soạn giả đã cố sức xem xét và góp nhặt những sự ghi chép ở các sách chữ Nho và chữ Pháp, hoặc nhữNg chuyện rải rác ở các dã sử, rồi đem trích bỏ những sự huyền hoặc đi mà soạn ra bộ sách này, cốt để người đồng bang ta biết được chuyện nước nhà mà không tin nhảm những sự huyễn hoặc. Thời đại nào nhân vật ấy và tư tưởng ấy, soạn giả cứ bình tĩnh cố theo cho đúng sự thực. Thỉnh thoảng có một đôi nơi soạn giả có đem ý kiến riêng của mình mà bàn với độc giả, thí dụ như chỗ bàn về danh hiệu nhà Tây Sơn thì thiết tưởng rằng sử là của chung cả quốc dân, chớ không phải riêng cho một nhà một họ nào, cho nên mới phải lấy công lý mà xét đoán mọi việc và không vị tình riêng để phạm đến lẽ công bằng vậy.
Độc giả cũng nên biết cho rằng bộ sử này là bộ Sử Lược chỉ cốt ghi chép những chuyện trọng yếu để hãy tạm giúp cho những người hiếu học có sẵn quyển sách mà xem cho tiện. Còn như việc làm thành ra bộ sử thật là đích đáng, kê cứu và phê bình rất tường tận, thì xin để dành cho những bậc tài danh sau này sẽ ra công mà giúp cho nước ta về việc học sử. Bây giờ ta chưa có áo lụa, ta hãy mặc tạm áo vải, tuy nó xấu xí nhưng nó có thể làm cho ta đỡ rét. Nghĩa là ta hãy làm thế nào cho những thiếu niên nước ta ngày nay ai cũng có thể biết một đôi chút sự tích nước nhà, cho khỏi tủi quốc hồn. Ấy là cái mục đích của soạn giả, chỉ có thế thôi. Nếu cái mục đích ấy mà có thể tới được thì tưởng bộ sách này là bộ sách có ích vậy.
Trần Trọng Kim
History is a book not only to record past events, but also to consider the root cause, to search for the origin of the work done by people in order to clearly understand the opportunities for governance and chaos of a country, the level of evolution of a nation. The purpose is to create a common mirror for the people of the whole country to forever look into and know how hard the lives of the past people had to work to occupy this position under the sun.
Only when people in the country understand the history of their country will they have love for their country and family, will they know how to study hard, work hard, to build up the social foundation that their ancestors built and left for them. For these reasons, any nation that has enough agencies and regulations to make an independent country, also has history. Our country of Vietnam began to have history from the Tran Dynasty, around the 13th century. From then on, every dynasty that became king also respected the making of history. But our way of making history follows the Chinese chronology, meaning that in any year, in any month, there was an important event, the historian wrote it down in a book. And it was written very briefly, mainly to record that event, without explaining the origin and how it was related to other events.
Historians are also officials, and are ordered by the king to write history, so in any case, the writing of history is not free, and is often biased towards the king. As a result, history only needs to write about things related to the king, rather than things related to the progress of the people in the country. Moreover, we have always been subject to autocratic power, and still consider the king's affairs to be the affairs of the country. The whole country depends on only one family being king, so historians follow that ideology to write history, and as a result, the history of each dynasty only talks about the kings of that dynasty. Therefore, reading our history is really boring, and is often not very beneficial for learning.
Our history is not good, and few Vietnamese people know history. It is because our way of learning makes it impossible for Vietnamese people to know the history of their country. Regardless of age, whoever takes a book to school only learns Chinese history, not the history of their own country. And all poetry and literature are based on Chinese history, but they absolutely do not talk about their own country. Vietnamese people tend to consider their own country's affairs trivial and do not need to know anything. It is also because we have never had a national language, and have only borrowed other people's words and phrases to learn, and have been influenced by others in everything, while we ourselves have nothing special, so it is as clear as the proverb: "Be lazy in household chores, but diligent in the work of uncles and aunts!" With our education like that, and the feelings of the people in our country like that, how can we say that our hearts for the people and the country have expanded?
But no matter what, since our country has our history, we can use it to know about the past events in our country, and we can use it to research many things related to the fate of our country from the past to the present. Unfortunately, our country's history is written in Chinese characters, and Chinese characters will surely become worse and worse from now on. Currently, there are still many people who can read Chinese characters, but in the country, there are not many people who know about our country's affairs, let alone in the future when Chinese characters are no longer studied, then research on things related to our country's history will be very difficult!
Now that the human resources in our country have changed, the national language has become popular throughout the country, why don't we use our own language to tell our country's stories? We have compiled the book Vietnamese History Outline, arranged in order, divided into each era, set into chapters, and clear sections, so that everyone can read the history, everyone can understand the story, making the study of history for our people more convenient than before.
The author divides this Vietnamese History into five eras: The first era is the Ancient Era, from the Hong Bang Dynasty to the end of the Trieu Dynasty. In that era, from chapter III, discussing Chinese society before the Qin Dynasty, most of the stories are mythical and magical. The historians of the previous generations also followed tradition to write, and there were no historical records to research accurately. However, the author still followed the old history to write, and also criticized a few sentences to let readers know that those stories should not be considered authentic.
The second period is the period of Northern domination, from the time when Emperor Wu of the Han Dynasty took over the land of Nam Viet from the Trieu Dynasty, until the Ngu Qui period, when the Khuc and Ngo families in our country proclaimed independence. The events of that period were recorded very briefly in our country's old history books. Because during the period of Northern domination, our people had not yet evolved, education was still poor, and there were no books, so later on, our historians who wrote about this period could not research anything, and could only follow Chinese history to write. Moreover, the Chinese people at that time still considered themselves a barbaric borderland, and no one paid attention to them, so the events recorded in history were also very brief, and generally only recorded stories of governance and wars, and did not mention other events.
The period of Chinese domination lasted for more than a thousand years, and during that period we did not know very well how the secular life of our country was, but one thing we should know is that from then on, our people were deeply influenced by Chinese civilization. Even if we were later able to free ourselves from the cycle of dependence on China, our people would still be influenced by China. That influence has long since become our national essence. Even if we want to get rid of it today, it is not easy to wash it away. Politicians who intend to change the old to the new should also pay attention to this matter, then the change will be effective.
The third era is the era of Autonomy, from the Ngo Dynasty, the Dinh Dynasty to the first period of the Later Le Dynasty. From that era onwards, our country was an independent country. Although we still had to pay homage and pay tribute to China, in reality, no one violated our right to autonomy. In the beginning, the Dinh and Le dynasties had just risen; we still had to build a solid foundation of autonomy, and had to worry about repairing military equipment to fight against enemies, so literature was not very developed. Later, during the Ly and Tran dynasties, the work in the country had become orderly, and enemies from outside no longer disturbed us. There were also many virtuous kings and talented ministers who took care of the country's affairs. Therefore, from then on, politics, religion, and education became more and more civilized, making our country a powerful country, able to fight against China in the north and expand its territory in the south. The Ly and Tran dynasties also contributed to creating a strong national spirit, which led to the end of the Tran dynasty, when the Ho dynasty caused trouble, the Chinese attempted to annex the country, and our people knew how to unite and restore our country. Next, during the Le dynasty, in the first hundred years, our country could also be called prosperous, especially in the years of Quang Thuan (1460-1469) and Hong Duc (1470-1497), when civil governance and military achievements were very brilliant. But later, we encountered tyrannical kings and lords, the government collapsed, and treacherous officials rebelled. Warfare arose from there, with people in the country killing each other, creating a division between the north and the south, with kings and lords fighting for power. This was truly a great upheaval in the country.
The fourth period was the North-South conflict, from the time the Mac dynasty usurped until the Tay Son dynasty. Before, there was the Le dynasty in the south, the Mac dynasty in the north, then the Nguyen dynasty in the south, the Trinh dynasty in the north, the competition became more and more intense, the jealousy became more and more fierce. The relationship between king and subject was fragile, the moral code was neglected: the country had a king and a lord. In the South and the North, each place had its own territory, where the work was, the policy was there. However, the reform in the North also had many good things, and the reclamation in the South was truly beneficial. But no one could be sure of the success or failure, the dust storm started from Tay Son mountain, destroying both the throne and the lord's career. The Tay Son brothers struggled for less than 20 years, then the Nguyen dynasty was restored, and the country was unified, establishing the scene of our Vietnam today.
The fifth era is the Late Modern era, from the time of King Se-jo of his dynasty until the present Protectorate. King Se-jo began to have relations with France and Lan-xi to borrow their power to fight the Tay Son. But later, because of his descendants, the kings changed their policies, strictly forbade Christianity and closed the door to foreign trade. Many of the courtiers were narrow-minded, naturally arrogant, and refused to change with the times. With foreign countries, it often caused discord, forcing France to use military force to defend its interests. Because of these policies, the Protectorate was established.
Roughly, those are the major sections in the sections that the author has set up according to each era. The author has tried his best to examine and collect records in Chinese and French books, or stories scattered in unofficial histories, then extracted and removed the mysterious things to compose this book, with the aim of helping our fellow countrymen know about the country's affairs and not believe in nonsense and illusions. Each era has its own characters and thoughts, the author calmly tries to follow the truth. Occasionally, there are a few places where the author brings his own opinions to discuss with the readers, for example, in the discussion about the title of the Tay Son dynasty, it is thought that history belongs to the whole nation, not just to a family or clan, so we must judge everything with justice and not let personal feelings violate the principle of fairness.
Readers should also know that this historical book is a Brief History, which is only intended to record important events, so that those who are studious will have a book ready to read for convenience. As for the work of making a truly worthy historical book, with detailed research and criticism, please leave it to the talented people in the future who will make an effort to help our country in studying history. Now we do not have silk clothes, let us temporarily wear cloth clothes, although they are ugly, they can keep us warm. That is to say, let us do something so that all the young people of our country today can know a little bit about our country's history, so as not to grieve our national soul. That is the author's purpose, that's all. If that purpose can be achieved, then this book is considered a useful book.
Trần Trọng Kim